چرا فرسودگی شغلی انسان به کسب و کار نیاز دارد و برای برآورده کردن نیازهای خود باید از روش‌های مختلفی درآمدزایی کند. با توجه به اینکه چه کسب و کاری دارید و چگونه باید کار خود را انجام دهید ممکن است خستگی به سراغتان آید؛ این خستگی پس از مدتی استراحت رفع می‌شود.
شاید شما هم متوجه شده باشید که گاهی اوقات بعد از چند روز تعطیلات و رفع خستگی باز هم دوست ندارید به کار خود برگردید. این نوع خستگی باید بررسی شود زیرا ممکن است همان فرسودگی شغلی باشد.
البته آن چیزی که به عنوان فرسودگی شغلی (کارزَدگی) در نظر گرفته می‌شود مربوط به مسائلی است که از یک خستگی عادی فراتر است، کار برای ذهن و جسم خستگی می‌آورد و هنگامی که شروع به انجام دادن فعالیت‌های روزمره خود می‌کنید ممکن است هم از لحاظ ذهنی و هم از لحاظ فکری و جسمی خسته شوید.
گاهی اوقات این خستگی پا را فراتر از این می‌گذارد و بعد از یک استراحت کوتاه هنوز هم ممکن است احساس خستگی بکنیدT اما اینکه فرسودگی شغلی چیست؟ چه افرادی در معرض فرسودگی شغلی هستند؟ و راه‌های درمان این پیامد چیست؟ را در این مقاله بررسی خواهیم کرد.
اصطلاح فرسودگی شغلی یا کارزَدگی اولین بار در دهه ۱۹۷۰ توسط روانشناسی به نام “هربرت فرودنبرگر” به معنی پاسخ روانی یک فرد به عوامل استرس‌زای مزمن معرفی شد.
وی معتقد بود فردی که از فرسودگی رنج می‌برد خود را کمتر از دیگران می‌داند و احساس می‌کند از کارهایش قدردانی نمی‌شود.
فرسودگی شغلی را از لحاظ لغوی می‌توانیم تحلیل قوای روانی که گاهی با افسردگی همراه هست و از تلاش برای کمک به بیماران روانی یا افراد تحت فشار روانی ناشی می‌شود تعریف کرد.
فرسودگی یک شرایط پزشکی نیست، ولی در دسته‌بندی بین‌المللی بیماری‌ها، به عنوان یک عامل تأثیرگذار روی وضعیت سلامتی و در راهنمای آماری تشخیصی، به عنوان شرایط مستلزم رسیدگی بالینی فهرست شده است.
بر این اساس، تعریف فرسودگی شغلی خستگی شدید ذهنی و فیزیکی ناشی از استرس مزمن در محیط کار است. تعریف فرسودگی شغلی ارائه شده توسط سازمان بهداشت جهانی به این شرح است: سندرم ناشی از استرس مزمن محل کار که به خوبی مدیریت نشده است.
تعریف فرسودگی شغلی ارائه شده توسط “مسلشم” و “جکسون” در سال ۱۹۸۲ بسیار جامع است. آن‌ها معتقدند این اختلال ترکیبی از سه مؤلفه خستگی هیجانی، مسخ شخصیت و کاهش موفقیت فردی است که در هر کسی به میزان متفاوت رخ می‌دهد.
زمانی نام خستگی و دلزدگی را فرسودگی شغلی می‌نامند که فرد بعد از استراحت و یا گذراندن وقت و تفریحات خود، باز هم انگیزه ای برای برگشت به کار نداشته باشد. این مرحله در اصل اولین مراحل دلزدگی شغلی است.
فرسودگی شغلی در اکثر مواقع زمانی رخ می‌دهد که فرد انگیزه کافی برای ادامه کار ندارد و کار مورد علاقه خود را انتخاب نکرده است. همچنین ممکن است مدیران و رهبران، فشارهای عصبی و روانی زیادی را در جهات مختلف به کارکنان خود وارد کنند که این عامل می‌تواند دلیل اصلی فرسودگی شغلی در بین کارمندان باشد.
جالب است بدانید که در حال حاضر بیشترین درصد فرسودگی شغلی و دلزدگی از کار را پزشکان عمومی و کارمندان تجربه می‌کنند.
فرسودگی شغلی، خستگی مفرط عاطفی است که بعد از سال‌ها درگیری و تعهد نسبت به خدمت کردن به دیگران در فرد دیده می‌شود.
این مسئله ممکن است هیجانات زیادی را به دنبال داشته باشد در اصل این مشکل نوعی اختلال است که به دلیل قرار گرفتن طولانی مدت شخص در مقابل فشارهای روانی و در ارتباط با کار ایجاد می‌شود. گاهی اوقات نشانه‌های فروپاشی هیجانی ذهنی و جسمی در فرد دیده می‌شود.
هر چند ممکن است فرسودگی ناشی از کار در هر کسی بروز کند؛ اما اکثرا در افرادی دیده می‌شود که شرایط شخصیتی و کاری خاصی دارند.
فرسودگی شغلی هم منشأ درونی و هم منشأ بیرونی دارد. همچنین وضعیت تأهل فرد نیز روی ابتلای او به این اختلال تأثیرگذار است.
تحقیقات نشان می‌دهد فرسودگی شغلی در افراد متأهل کمتر از افراد مجرد به چشم می‌خورد، زیرا از حمایت عاطفی و روابط نزدیک بهره‌مند هستند.
تحقیقات نشان می‌دهد یکی از مهم‌ترین عوامل فرسودگی شغلی در محیط‌های صنعتی و سازمانی سبک رهبری سرپرستان و مدیران سازمان است. به بیان ساده، سازمان‌ها و کسب‌وکارهایی که کمتر ملاحظه‌کار هستند، کارکنان خود را بیشتر در معرض ابتلا به فرسودگی شغلی قرار می‌دهند.
مدیران و سرپرستانی که رفتار کاملاً خشک و رسمی در سازمان دارند باید بدانند که به فرسودگی شغلی کارمندان خود دامن زده و در نتیجه بهره‌وری و درآمد خود را کاهش می‌دهند.
فرسودگی اغلب ناشی از کار است، ولی فقط به خاطر استرس کار یا مسئولیت‌های بیش‌ازحد نیست. عوامل دیگری نیز در بروز فرسودگی نقش دارند که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شوید.
افرادی که تعادل در زندگی شخصی و کار خود ایجاد نمی‌کنند و کارشان معمولاً به صورت یکنواخت پیش می‌رود یا افرادی که حجم کاری بسیار بالایی دارند، جزو کسانی هستند که در معرض فرسودگی شغلی قرار دارند.
همچنین کسانی که مانند پزشکان و کادرهای درمانی، درگیر تصمیم گیری درباره مرگ و زندگی افراد یا درگیر بیان طرح‌های بسیاری برای دیگران هستند مانند گروه رهبران و کسانی‌که تحت شرایط سخت کار می‌کنند، جزو این گروه‌ها هستند.
افرادی که نیاز دارند توجه و تمرکز بالایی در هنگام کار داشته باشند نیز ممکن است دچار اختلال کارزدگی شوند. احتمال بروز این مساله زمانی بیشتر می‌شود که تلاش افراد به نتیجه نرسد و یا نتیجه مطلوبی نگیرند.
علاوه بر این افراد، فرسودگی شغلی ممکن است در کسانی مانند دانش‌آموزان و یا دانشجویان مقاطع بالای تحصیلی و افراد جویای علم که پس از مدتی احساس می‌کنند، نتیجه‌ای که دوست دارند را به دست نمی‌آورند نیز دیده می‌شود. البته نمی‌توان گفت هر بی انگیزگی مقطعی ناشی از فرسودگی کار است. برای این که بتوان این معضل را بیشتر شناخت باید علائم و نشانه‌های آن را بشناسید.
تحقیقات نشان می‌دهد به‌طورکلی افرادی که کمال طلب، رقابت‌جو و اهل پیشرفت شغلی هستند، معمولاً بیشتر در معرض ابتلا به فرسودگی شغلی قرار دارند.
این افراد نسبت به زمان، حساسیت بیشتری داشته و هدف‌های غیرواقعی و مبالغه‌آمیزی برای خود در نظر می‌گیرند و به خاطر نرسیدن به آن‌ها سرخورده می‌شوند. این دسته از افراد معمولاً بسیار سخت‌گیر هستند و بدون گله و شکایت تا سر حد توان کار می‌کنند، اما برخی دیگر از افرادی که در معرض فرسودگی شغلی قرار دارند عبارت‌اند از:
فرسودگی شغلی در چهار مرحله رخ می‌دهد که عبارتند از:
در این مرحله، فرد به خاطر شغل جدید خود احساساتی مثل شادمانی، هیجان، اشتیاق و غرور دارد. نشانه‌های این مرحله عبارت‌اند از تعهد کاری، قبول راحت مسئولیت‌های مختلف، سطح انرژی پایدار، سطوح بهره‌وری بالا و خلاقیت.
در این مرحله، فرد متوجه می‌شود که بعضی از روزهای کاری سخت‌تر از بقیه هستند و دچار احساس خستگی و سردرگمی می‌شود.
نشانه‌های این مرحله اضطراب، فشارخون بالا، عدم تمرکز، خستگی، تغییر اشتها، فراموش‌کاری، کاهش تعاملات اجتماعی، کاهش بهره‌وری و سردرد هستند.
در این مرحله، فرد مدام استرس دارد و بعضی از علائم مرحله دوم شدیدتر می‌شوند. علائم این مرحله عبارت‌اند از بی‌تفاوتی، رفتار خشونت‌آمیز، احساس ترس و تنفر، بدبینی و افزایش مصرف کافئین و نیکوتین.
در صورتی که نشانه‌های مرحله سوم نادیده گرفته شده و به آن‌ها رسیدگی نشود، مرحله چهارم آغاز می‌شود. این مرحله معمولاً به عنوان فرسودگی شغلی در نظر گرفته می‌شود و مستلزم مداخله است.
علائم رایج این مرحله عبارت‌اند از تغییرات رفتاری، سردردهای مزمن، وسواس در مورد مسائل کاری، تمایل به ترک کردن جامعه، انزوای اجتماعی و نادیده گرفتن نیازهای شخصی.
اگر احساس می‌کنید دچار فرسودگی شغلی شده‌اید آن را نادیده نگیرید و به فکر راه‌حل باشید. برای مثال:
نگرانی‌هایی که دارید را با مافوقتان در میان بگذارید و برای تغییر دادن انتظارات یا پیدا کردن راه‌حل همکاری کنید. کارهایی که باید انجام شوند و کارهایی که می‌توانید به آینده موکول کنید را مشخص کنید.
حتی در کارهای خسته‌کننده نیز می‌توانید روی کمک کردن به دیگران یا نقش‌تان در فراهم کردن خدمات یا کالاهای موردنیاز تمرکز کنید.
روی جنبه‌هایی از کارتان تمرکز کنید که از آن‌ها لذت می‌برید، حتی اگر صحبت کردن با همکارانتان باشد. تغییر نگرش در کارتان به پس گرفتن حس هدف گذاری و کنترل اوضاع کمک می‌کند.
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات مرتبط با فرسودگی شغلی این است که بسیاری از افراد به دلیل نیاز به کمک، احساس شرمندگی می‌کنند، زیرا محیط کار اغلب از ضعیف شدن عملکرد پشتیبانی نمی‌کند.
مطمئن باشید تنها نیستید و می‌توانید از حمایت همکاران، دوستان یا اعضای خانواده بهره‌مند شوید. اگر برای انجام کاری نیاز به راهنمایی دارید یا فشار کاری‌تان زیاد است از همکارانتان کمک بگیرید.
اگر احساس می‌کنید کنترل شرایط از دستتان خارج شده باید از یک روانپزشک، روانشناس و یا مشاور کمک بگیرید و در صورت نیاز درمان‌های دارویی استفاده کنید.
برای مقابله با استرس کار و بازیابی سطح انرژی از یوگا، مدیتیشن یا تای چی کمک بگیرید.
فعالیت فیزیکی منظم به مقابله بهتر با استرس کمک می‌کند و باعث می‌شود کمتر به کار فکر کنید.
خوابیدن باعث بازیابی انرژی و حفظ سلامت می‌شود. چرت زدن در طول روز انرژی را بیشتر کرده و روحیه را بهتر می‌کند.
ذهن آگاهی به معنای تمرکز روی تنفس و آگاهی کامل از احساسات و عواطف در هر لحظه بدون تفسیر یا قضاوت است. ذهن آگاهی در محیط کار شامل صبر داشتن در برابر شرایط و پذیرفتن آن‌ها بدون قضاوت است.
به تعطیلات بروید و کمی از کارتان فاصله بگیرید. از این زمان برای بازیابی انرژی و بهبود روحیه خود استفاده کنید. سعی کنید به وظایف و کارهای روزهای بعد فکر نکنید. وقتی ساعت کاری تمام شد دیگر درگیر مشکلاتی که روز بعد باید حل کنید نباشید و سعی کنید فعالیت‌های مفرح انجام دهید.
برای کاهش دادن استرس کار کمی خلاقیت به خرج دهید و روش‌های بهتری برای انجام وظایفتان پیدا کنید.
با این کار نه تنها شایستگی‌تان را نشان می‌دهید، بلکه اعتمادبه‌نفس و وقت آزاد بیشتری نیز به دست می‌آورید.
این دسته از افراد معمولاً بسیار سخت‌گیر هستند و بدون گله و شکایت تا سر حد توان کار می‌کنند، اما برخی دیگر از افرادی که در معرض فرسودگی شغلی قرار دارند عبارت‌اند از:
